Waarom geen witte Piet met stijl haar?

Er was een vertegenwoordiger nodig van het blanke establishment aan mediatenoren om twee weken geleden de knuppel in het Belgische hoenderhok te gooien: Peter Vandermeersch zat midden in de storm die door Nederland raast over ZwartePiet. Natuurlijk kon hij niet anders dan de vraag opwerpen naar zijn eigen land toe, zoals hij deed in zijn opinie in De Standaard. Dat was hij aan zijn job en zijn reputatie verplicht. Als hij echter zei dat de discussie hier niet woedt dan bedoelde hij dat ze nog niet boven de waterlijn van de blanke opiniemakers was uitgekomen. Onder de radar van de gewone media was de discussie wel degelijk aan het gisten, en gisteren met de actie van Movement X in Antwerpen konden ook de gewone media er niet meer om heen.

Waarom zouden we onze tradities eigenlijk niet kritisch kunnen evalueren en aanpassen? Moeten we echt absoluut vast houden aan een archaïsche traditie die weerzin en onbehagen oproept bij een groot deel van onze samenleving? ZwartePiet is een symbool. En symbolen hebben grote betekenis in elke menselijke samenleving. Diegene die dan zeggen dat dit een 'nonissue' is begrijpen niet hoe symbolen werken. Natuurlijk voelen de meeste blanke autochtonen zich niet aangesproken door het probleem van het beeld dat de vrolijke zwarte krullenbol met opgezette lippen oproept bij een groot deel van onze medeburgers. Ze hebben daar een grote blinde vlek, of zo u wil een dode hoek, en schrikken dan hard wanneer naast hen op de weg plots een boze chauffeur opduikt, en nog één, en nog één... Waarvan komen die allemaal plots? En waarom zagen we dat niet aankomen? Omdat (1) tradities zoals zwarte piet diep in ons geworteld zijn, in een verleden dat we niet meer willen kennen en dat we nog steeds maar schoorvoetend aanvaarden, nl. de koloniale erfenis en alles wat de dominante cultuur ons sinds toen heeft ingelepeld. En (2) omdat deze blinde vlek deel uitmaakt van onze jeugdherinneringen en die beschouwen we als zodanig onaantastbaar dat we elke kritiek bij voorbaat afwijzen.

Ook al oordeelde het Centrum voor Gelijke kansen en racismebestrijding recent dat er "geen sprake is van een strafbare vorm van racisme" omdat "de uitbeelding van Sinterklaas en Zwarte Piet niet gepaard gaat met strafbare racistische uitspraken of handelingen", dat is natuurlijk een hoogst betwistbare stelling. Alsof de ongelijke verhouding (in positie en capaciteiten) tussen Sinterklaas en zijn Pieten niet vingerdik bovenop het beeld ligt dat we elk jaar eind november meekrijgen bij de intrede van de goedheilig man. Het feit dat we daar geen expliciete verklaringen bij krijgen werkt de kracht van het beeld alleen maar in de hand.

Het wordt hoog tijd dat we onze blinde vlekken gaan erkennen, dat we aannemen dat, wanneer een deel van onze eigen samenleving het zegt, dat er inderdaad een impliciet racisme schuilt in één van onze meest kinderlijke tradities, dat ze daarin gelijk hebben om de eenvoudige reden dat zij die blinde vlek niet hebben. Met andere woorden, ook al vinden wij blanke autochtonen dat er vandaag geen sprake meer is van racisme, we hebben ongelijk. En is het toegeven van je eigen ongelijk niet één van de meest pedagogische en liefdevolle dingen die je kan doen voor je kinderen? Is het erkennen van het feit dat zij vriendjes op school hebben die vaak gebukt gaan onder stereotypen en dat we dat als samenleving niet langer kunnen tolereren geen geschenk aan hun toekomst?

Natuurlijk zijn onze kinderen wel in staat om te begrijpen dat tradities kunnen en moeten veranderen en evolueren met de tijd, maar we moeten wel de moed hebben om het hen uit te leggen. Als we hen serieus zouden nemen dan zouden we daar overigens niet zo moeilijk over doen, want het zijn ook zij die in toenemende mate deel uitmaken van een superdiverse samenleving. Niemand vraagt ook om Sinterklaas af te schaffen. In het verleden heeft zwarte piet ook al zijn roe moeten thuislaten, heeft hij zijn gouden oorringen uitgedaan en veranderde hij van een domme helper in een clowneske figuur. Waarom zou hij die zwarte kleur niet kunnen aflaten en stijl haar hebben? Zijn page-kleren mag hij aanhouden.

Neen, integratie moet niet altijd alleen van de andere komen: dat is namelijk de indruk die we geven (en in de praktijk brengen) door zo gecrispeerd te reageren op dit debat. We zijn het aan onze Europese waarden verplicht, of gelden die alleen als ze ons uitkomen?

Waarom ik me aansluit bij Movement X

Enkele jaren geleden dacht ik dat onze samenleving eindelijk stappen vooruit aan het zetten was: er kwamen stilaan (eindelijk!) meer mensen met een andere kleur of met een andere naam in beeld. Hun stemmen klonken verfrissend op het publieke forum. Media begonnen werk te maken van meer diversiteit onder hun rangen, en er verscheen wat meer kleur op onze schermen.

Ondertussen heb ik mijn mening moeten herzien. Want ondanks de witte raven die hun rechtmatige plaats opeisen in de samenleving, blijven de cijfers hallucinant en gênant in de Europese context en in de complexe wereld van vandaag. Jonge mensen die opgroeien binnen de Maghrebijnse minderheden blijven oververtegenwoordigd in de armoedestatistieken. Op de arbeidsmarkt blijven mensen van andere origine worstelen met vooroordelen en discriminatie. In onze hogescholen en universiteiten studeren nog steeds veel te weinig mensen af met een andere kleur. En dat begint al in de lagere school, waar kinderen en hun ouders uit minderheden nog steeds af te rekenen krijgen met verwijdering in plaats van aanhalen, en waar witte kinderen vaak niet gewezen worden op het feit dat racisme in onze samenleving geen plaats verdient.

Ik merk een inertie in onze samenleving, en zelfs een terugplooien op een gedroomd verleden dat nooit bestaan heeft. We steken massaal onze kop in het zand. En onze politieke leiders doen niet anders dan ons er nog wat verder in te duwen.

De grootste maatschappelijke verwezenlijkingen zijn er in het verleden zelden of nooit gekomen door de politiek. Algemeen stemrecht, stemrecht voor vrouwen, vrijheid van meningsuiting, minimumlonen, sociale zekerheid enz. Dat is allemaal het resultaat van een lange strijd geweest. Veel van die verwezenlijkingen blijven overigens niet evident verworven voor de toekomst. Ik geloof dat de twee allergrootste uitdagingen vandaag de volgende zijn: (1) de onhoudbare menselijke druk op de natuurlijke hulpbronnen en (2) de groeiende ongelijkheid in onze samenlevingen. Met dit laatste bedoel ik niet alleen het economische aspect maar vooral ook het gebrek aan kansen voor zij die aan het kortste eind trekken: kansen op persoonlijke ontwikkeling (of ontwikkeling van de groep waartoe mensen behoren), kansen op het leveren van een betekenisvolle bijdrage, kansen op simpelweg "the pursuit of happiness" zoals een ander land dan het onze in zijn grondwet heeft staan.

Het trieste feit dat zoveel van onze jongeren (ja, het zijn die van ons) gaan vechten in Syrië is symptomatisch voor de toestand. De reactie van sommige van onze politieke leiders is helaas ook symptomatisch, ook al hebben ze soms zelf voorouders die net hetzelfde deden in een andere oorlog, een historisch gegeven dat ze nu willen bedekken met de mantel der liefde, gedoopt in een bad van historische nuances..

We hebben een pluralistische beweging nodig die buiten de particratie om mensen verzameld en een stem geeft.en die de strijd tegen ongelijkheid, discriminatie en racisme in het centrum plaatst van het debat. Een beweging die het dominante discours kan doen kantelen en die aantoont dat de samenleving nog steeds maakbaar is. Een beweging tenslotte die de urgentie van het probleem bij de politieke klasse zowel als bij de bevolking in hun gezicht kan duwen. Ik geloof dat MvX die beweging kan worden.